Bağlanma türleri aile ilişkilerine ve sosyal ilişkilere yön veren temel faktörlerin başında gelir. Bebek doğduktan sonra anne-babasıyla, bakıcısıyla ve diğer insanlarla etkileşim kurmaya başlar. Bebeklikten itibaren gerçekleşen ilişkisel deneyimler kişinin sonraki hayatına da etki eder. İşte bunlar bağlanma stillerinin oluşumunda büyük rol oynar.
İnsanın ilişkilerinde kim olduğunu bağlanma stilleri tanımlar. Küçük yaşlarda ebeveynleriyle sağlıklı bir bağ kurmayı başaranlar gelecekteki her ilişkisini de güven duygusu üzerine inşa edebilir. Fakat ihmâl edilmiş kimseler partnerleriyle veya sosyal çevrelerindeki bireylerle etkili iletişim kuramaz.
İçerik Başlıkları
Bağlanma Stili Değişir mi?
Bu konuda görüş ayrılığı vardır:
- Psikanalizcilere göre bağlanma tarzının kökeni hayatın ilk yıllarına dayanır. Bu nedenle sonradan değiştirilemez.
- Davranış bilimciler ise değiştirilebilir olduğunu savunur.
Bu hususta kesin bir karara varmak mümkün değildir. Ancak; bağlanma stilinizi anlayıp ilişkilerinize nasıl etkilerde bulunduğunu fark ettiğiniz zaman tepkilerinizi daha kolay kontrol edebilirsiniz.
Bağlanma Stilleri Nelerdir?
Bağlanma kuramını geliştiren John Bowlby’ye göre bağlanma tarzları şu başlıklar altında incelenir:
- Kaygılı bağlanma,
- Kaçıngan bağlanma,
- Korkulu/kaçıngan bağlanma,
- Güvenli bağlanma.
1. Güvenli bağlanma (Secure attachment)
Yakınlık kurmaktan korkmuyor ve ilişkilerinizde kendinizi rahat hissediyorsanız bu, güven temeline dayalı ilişkiler gerçekleştirebildiğinizi gösterir.
Bebeklikten bu yana duygusal ve fiziksel gereksinimleri karşılanmış, kendisiyle kuvvetli bir iletişim kurulmuş, yeteri kadar ilgi görmüş insanlar güvenli bağ oluşturur. Güven duygusu yetişkinlik dönemindeki ilişkilerde de kendini gösterir.
Tutarsız ve dengesiz tavırlarla yetiştirilmiş, yardım görmemiş, saygı gösterilmemiş ve sevilmemiş kişilerde durum tam tersidir.
Güvenli bağlanma stili sahibi olan bireyler; empati kurabilir, gerektiğinde yardım istemekten çekinmez. Ayrıca hem ilişki içerisinde olduklarına hem de kendi duygularına karşı duyarlı davranmayı bilirler.
Çocuklukta Güvenli Bağlanma Tarzı
Bir çocuğun ebeveynleriyle veya ona bakan diğer kişilerle arasında güvenli bağlanma varsa, o çocukta şu davranışlar gözlemlenir:
- Çevreyi özgür bir biçimde keşfetmek ister.
- Ebeveynlerinden ayrılınca tepki gösterir. Onlar geri geldiği zaman rahatlama duygusu yaşar ve bu durum tavırlarına yansır.
- Etrafıyla etkili iletişim hâlindedir.
- Olumsuz bir durum yaşadıklarında rahatlatılacaklarının güvencesi içindedirler.
Yetişkinlikte Güvenli Bağlanma Stili
Bu bireylerin temel özellikleri şöyle sıralanabilir:
- Rahatlıkla iletişim kurma becerisine sahiptir.
- Kendileri başkalarına yardımcı olduğu gibi, başka insanlar da onlara yardım eder.
- İletişime açıktır.
- Arkadaşlıklarını uzun vadeli olarak sürdürür.
- Kendisini net bir biçimde ifade eder.
- Soruna odaklanmak yerine çözüm bulmak için çaba gösterir.
- Dürüstlüğe önem verir.
- Fikrini paylaşmaktan çekinmez.
- Partnerine sevgi, saygı, bağlılık ve güven duyar. Ona kıskanç davranmaz, kısıtlayıcı kurallar koymaz. Kendi özgürlüğü de, partnerinin özgürlüğü de onun için değerlidir.
2. Kaçıngan (Kaçınmalı) bağlanma (Dismissing-avoidant attachment)
Bağlanma türleri nelerdir? Sorusunun cevabında öne çıkan ‘Kaçınma’ stili, içe dönük insanlarda görülür.
- İnsanlarla iletişime girmekten mümkün mertebe uzak durmaya çalışıyorsanız,
- Bireyselliğe çok önem veriyorsanız,
- İnsanların size iyi gelmeyeceğini düşünüyorsanız farkında olmadan kaçıngan bağlanma tarzını benimsemiş olabilirsiniz.
Kaçıngan Bağlanma Nasıl Oluşur?
Bu bağlanma stilinin oluşmasına şu faktörler zemin hazırlar:
- Çocuklukta birincil bakımverenlerinden veya ebeveynlerinden yeteri kadar ilgi, sevgi görmemek,
- İletişimsiz bir ortamda büyümek,
- Dışlanmak, sürekli cezalandırılmak veya eleştirilmek.
Bu kişiler kaçıngan bağlanma stilini benimseyerek içe dönük yaşamaya başlar. İletişime geçmekten imtinâ ederler.
Çocuklukta Kaçıngan Bağlanma Tarzı
Bir çocuk kaçıngan bağlanma stiline sahipse;
- Birinci derecedeki yakınlarıyla iletişim kurmaktan hoşnut olmaz.
- İlgi beklemez.
- Reddedilmek yerine ilişkiden tamamıyla uzak durmanın daha iyi olduğunu düşünür.
- Destek ve yardım istemez.
- Düşüncelerini, duygularını dile getirmekte zorlanır.
Yetişkinlikte Kaçıngan Bağlanma Stili
Bu bağlanma tarzına sahip bireylerin belirleyici özellikleri şöyledir:
- İnsan ilişkilerine ihtiyaç olmadığını düşünür, bunun önemini kabul etmekten geri dururlar.
- yakın ilişkilerden uzak durmaya çalışırlar.
- İnsanlara karşı hep olumsuz tutum içindedirler.
- Başkalarını kötü, kendilerini iyi görürler. Onlara göre kendi fikirleri önemlidir fakat başkalarının fikirlerini dinlemeye lüzum yoktur.
- İnsanlarla bir arada olmaktan hoşnutluk duymazlar, sosyal çevreleri dardır.
- Yalnızlığı severler.
- Özgürlüklerine düşkündürler
- Kendilerini paylaşıma kapatırlar.
- Romantik bir ilişkiye dâhil olmak onlara zor gelir. Çünkü bu tür kişiler partnerinin kendisini onaylamayacağını düşünür.
- İlişki kursalar bile bu genelde kısa süreli olur.
3. Kaygılı bağlanma (Preoccupied attachment)
Bağlanma stilleri arasında görülme oranı oldukça yüksektir. Sürekli bir şeyleri yanlış yaptığınıza yönelik endişeleriniz varsa kaygyılı bağlanma stilinin etkisi altında olabilirsiniz.
Kaygılı Bağlanma Nasıl Oluşur?
Çevresinden hep olumsuz tepkiler almak, devamlı ilgisizliğe ve sevgisizliğe maruz kalmak çocukların bu stili benimsemesine yol açar.
Zira onlar, ihtiyaç duydukları güven duygusunu etrafındaki yetişkinlerden alamamıştır. Bundan dolayı kendilerinden sık sık şüpheye düşer, ‘şunu yapsam nasıl bir tepki verilir?’ diye endişe yaşarlar. Böylelikle çocukluktaki ilişkileri hep stresle geçer.
Çocuklukta Kaygılı Bağlanma Stili
Kaygılı bir şekilde bağlanmış olan çocuklarda tedirginlik ve güvensizlik hâkimdir. Kendisinin bakımını üstlenen kişiler haricindeki tüm insanlara önyargıyla yaklaşırlar.
Onların yanında kontrollü tepkiler gösteremez ve rahat davranamazlar.
Yetişkinlikte Kaygılı Bağlanma Tarzı
Bu bağlanma stilini, kaçıngan bağlanmanın tersi yönde gelişen bir tarz olarak değerlendirebiliriz. Örneğin; kaçıngan bağlanma stilini benimseyen birinin başkalarını kötü sayarken, kendini iyi gördüğünü söylemiştik.
Kaygılı bağlanmada ise aksi bir durum söz konusudur. Kişi kendini kötü addederken başkalarının iyi olduğunu düşünür. Benlik algısı olumsuzdur.
Bu kişilerin bazı özellikleri şu şekildedir:
- Karşısındakine îtimâd eder, kendisine güvenmez.
- Başkalarını kendisinden daha değerli görür.
- İlişki kurmaya açıktır fakat takdir görmeyeceğinden, sevilmeyeceğinden, onaylanmayacağından korkar. Bu nedenle insanlara olduğundan farklı gözükme çabası içerisindedir.
- Uzun dostluklar yaşayamaz çünkü derin bir bağ kurma yeteneği yoktur.
- Romantik ilişkilerde ise partnerine çabuk bağlanır. İlişkide ters giden bir şeyler varsa hemen kendini suçlar.
- Tepkisel ve takıntılı davranır.
- Kendisinin yeterli olmadığına inandığı için uzun süreli ve sağlıklı ilişki kurmakta zorlanır.
- Terk edilme endişesinden kurtulamaz. Bunun meydana getirdiği huzursuzluğu partnerine de yansıtır.
4. Kararsız/kaçıngan bağlanma (Fearful-avoidant attachment)
Bağlanma türleri nelerdir? Sorusuna vereceğimiz son yanıt olan korkulu/kaçıngan bağlanma, kişinin devamlı içsel çatışmalar yaşamasına sebebiyet verir. Bu bağlanma stilini kabul edenler dengesiz tavırları ve duyguları yüzünden âdeta kendisiyle savaş hâlindedir. Ayrıca bu kimseler ilişkilerinde ‘tahmin edilemez’, ‘kestirilemez’ davranışlar sergiler. Ne yapacakları belli olmaz.
Korkulu/kaçıngan bağlanma nasıl oluşur?
Bu bağlanma tarzının oluşumunda rol oynayan başlıca unsurlar şöyledir:
- Bebeğin ihtiyaçlarına zamanında cevap verilmemesi,
- Bir zaman ilgi gösterilirken, başka zaman ilgisiz bırakılması,
- Çocuğun dengesiz muâmelelere maruz kalması.
Bu çocuklar yardıma gerek duyduklarında destek görüp göremeyeceğinden emin olamaz. Çünkü tutarlı dönütler alamadığı için güven duygusu temelinden sarsılmıştır. Ondan dolayı –tabiri câizse- hep iki arada bir derede yaşarlar.
Çocuklukta Korkulu/Kaçıngan Bağlanma Tarzı
Bu stili benimseyen çocukların tavırlarında, hareketlerinde belli bir özelliği yakalamak çok zordur. Çünkü tepkileri oldukça karışıktır.
Bir yandan uzaklaşır, diğer taraftan yaklaşmak isterler. Hem korku duygusunun hâkimiyetindedirler, hem rahatlama duygusu ararlar.
Yetişkinlikte Kararsız/Kaçıngan Bağlanma Stili
Bu bireylerde ise şu özelliklere rastlanır:
- Kendisini ve başka insanları olumsuz değerlendirmeye eğilimlidir.
- Ne kendine, ne de başkasına güvenir.
- Samimiyet kurmaktan sakınır.
- Yakınlık ona korku verir fakat bununla beraber bir ilişkinin parçası olmayı da ister.
- Kurduğu diyaloglar genelde tartışmalı olur.
- Kıskanç davranışlar sergiler, trip atar.
- Özetle; kaçmak-paylaşmak, uzaklaşma-samimiyet, ilgisizlik-ilgi, güvensizlik-güven arası bocalayıp dururlar. Bu içsel çatışmalar sürekli yinelenir. Kişi bunları partnerine de yansıttığı için karşısındakini yıpratır.
Bağlanma türleri nelerdir? Sorusuna verdiğimiz bu cevaplar ışığında, hangi bağlanma stiline sahip olduğunuzu bulabilirsiniz. Emin değilseniz veya daha fazla bilgiye ihtiyacınız varsa uzman psikolog desteği almanız önerilir.
